دشت های تشنه شرق کردستان دست به دامن آبخیزداری

اولین فروچاله سال ۱۳۹۷ بود که در دشت های شرقی کردستان در روستای شانوره دهان باز کرد، چاله ای که شعاع آن ۱۰۰ و ارتفاع آن هم یک متر بود، این یعنی به مرگ زمین نزدیک می شویم.

فضای خالی بین خاک را آب پر می کند که اگر تخلیه شود، فضایی که به وجود می آید، دیگر آبی ندارد و تنها خاک است که می تواند جایگزین آن شود؛ کم کم زمین فرو می ریزد و در نهایت به مرگ خاک منجر می شود این تعریفی است که کارشناسان از نشست زمین و فروچاله دارند.

کردستان را استانی پر آب می دانند که متوسط بارندگی در آن ۲ برابر میانگین کشوری است ولی با حدود ۶ میلیارد مترمکعب منابع آبی تنها ۲۸ درصد از ظرفیت آبی خود را استحصال می کند و از این میزان هم ۹۰ درصد در بخش کشاورزی استفاده می شود.

منابع آبی کردستان ۳۰۶ درصد از ظرفیت های آبی تجدید شونده سالانه کشور را شامل می شود و ۷۸ درصد آن منابع آب سطحی و ۲۲ درصد هم منابع آب زیرزمینی است، نکته قابل توجه در این میان اینکه ۶۳ درصد استحصال از منابع آب زیر زمینی است.

خاک کردستان برای استفاده از ظرفیت های آبی شرایط یکسانی ندارد، خاک های شرق استان عمیق هستند برای سیراب شدن این زمین ها از حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق استفاده می شود و در سال های اخیر با افت منابع آب زیرزمینی خاک دشت های شرقی با کمبود شدید آب مواجه شده و در فهرست مناطق ممنوعه قرار گرفته است.

از آن طرف، دشت های غربی استان منشا آب های سطحی و بارندگی های فراوان است اما خاک کم دارد و بیشتر آن کم عمق، شیب دار و کوهستانی است، همین برخوردار نبودن مناسب از آب و خاک باعث شده است تا دشت های شرقی بحرانی شود و این بحران از افت شدید آب های زیرزمینی تا فرونشست و فروچاله زمین پیش رود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان در حاشیه بازدید استاندار و جمعی از مسوولان استان از طرح های آبخیزداری قروه گفت: در دشت های شرقی که ۸۰ درصد آبخوان های استان را دارد و از نظر تراز آبی وضعیت مناسبی ندارد وضعیت متفاوت بوده و پروژه های آبخوانداری به اجرا درآمده است.

بهزاد شریفی‌پور ادامه داد: در ۲ سال ۸۵ هزار هکتار از حوزه های آبخیز استان تحت پوشش عملیات آبخیزداری و آبخوانداری قرار گرفت و در قالب ۱۹ زیر حوزه در ۱۰ شهرستان استان اجرایی شد.

فرهنگ و دانش بومی آبخیزداری در بین جوامع محلی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان با بیان اینکه امکان اجرای آبخیزداری در همه نقاط استان فراهم است، اضافه کرد: اجرای این طرح ها مورد استقبال مردم است به گونه ای که فرهنگ و دانش بومی آن در جوامع محلی نهادینه شده است.

شریفی پور ادامه داد: این طرح‌ها ارزان تمام می شود و اجرای آن راحت است و از سویی نتایج ارزشمندی را داشته به گونه ای که در مناطق سیل خیز توانسته تا ۷۰درصد احتمال بروز آن را کاهش داده و پوشش گیاهی را بسیار خوب تقویت کرده است.

وی گفت: در شرایط توپوگرافی استان در هر هکتار ۵۲۰ تا ۷۰۰ مترمکعب رواناب را به چشمه ها و سفره های زیرزمینی نفوذ دادیم و ضریب اطمینان برای تداوم زندگی حتی در مناطقی که خطر خشکسالی مردم را تهدید می کرد به جوامع محلی داده شد و در برخی مناطق مهاجرت معکوس را رقم زد.

اجرای سازه‌های آبخیز در اولویت

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان سالهاست که اجرای طرح های آبخیزداری را در دستور کار دارد و استاندار کردستان هم در این بازدید تاکید کرد که اجرای این سازه ها در اولویت است.

اسماعیل زارعی‌کوشا با تاکید بر اینکه اجرای طرح های آبخیزداری در شرق استان موضوعیت ویژه دارد، افزود: تبعات عدم اجرای این طرح ها به دلیل بروز خشکسالی و افت شدید منابع آب زیرزمینی جبران ناپذیر خواهد بود.

وی تاکید کرد: بی توجهی و اقدامات بدون مطالعه به مسائل جدی و منابع پایه باعث از بین رفتن منابع اصلی می شود.

استاندار کردستان با قدرددانی از اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان که در حوزه آبخیزداری ورود جدی داشته و کارهای اساسی و زیربنایی انجام داده، بر تداوم این طرحها تا اجرای کامل آن تاکید کرد و گفت که استانداری نیز در کنار منابع طبیعی است تا این طرحها به سرانجام برسد.

تلفیق گردشگری و آبخیزداری

استاندار کردستان در بخش دیگری از صحبتهایش با اشاره به فضای مناسب فراهم شده به واسطه آبخیزداری و آبخوانداری گفت: امکان سازی موقتی انجام گیرد که مردم بتوانند از این فضا برای گردشگری هم استفاده کنند.

زارعی‌کوشا ادامه داد: چنین چشم اندازهایی می تواند علاوه بر فراهم کردن بستر گردشگری، زمینه اطلاع مردم از کارهای انجام گرفته را به وجود آورد.

امیدآفرینی نقش اصلی رسانه

وی در ادامه سخنانش اظهار کرد: وقتی صبحت از امیدآفرینی می شود یعنی رفع دغدغه و نگرانی مردم و رسانه ها با اطلاع رسانی از این اقدامات درباره فرصتهای ایجاد شده و رفع تهدیدهای فروچاله و نشست زمین و کمبود آب می توانند مردم در جریان قرار دهند.

۲۲۰ میلیارد تومان اعتبار سفر رییس جمهور برای طرحهای آبخیزداری

عضو کمیسیون کشاورزی و منابع طبیعی نیز در این دیدار با بیان اینکه وسعت سفره آبخیزداری کشور ۱۲۲ میلیون هکتار است، گفت: تاکنون تنها در ۳۲ میلیون هکتار کار عملیاتی انجام گرفته و ۹۰ میلیون هکتار آن باقی مانده است و همان میزان کار انجام گرفته هم نیاز به بازنگری و اقدامات تکمیلی دارد.

پرویز اوسطی با بیان اینکه مشکل بی آبی و خشکسالی به واسطه اجرای این طرح ها، برطرف می شود، یادآور شد: برای اجرای این کار باید از سرشاخه‌های حوزه آبخیز اصلی کشور شروع کرد که کردستان باید جزو اولین ها باشد.

وی ادامه داد: اعتبار ۲۲۰ میلیارد تومانی در سفر رییس جمهور بر همین مبنا برای اجرای طرحهای آبخیزداری تصویب شد.

هدر رفت ۲ میلیارد مترمکعب آب در دشتهای شرقی

نماینده مردم قروه و دهگلان در مجلس شورای اسلامی در ادامه با بیان اینکه قروه، دهگلان، بیجار و قسمتی از دیواندره با پنج میلیارد مترمکعب بارندگی در شرایط عادی بزرگترین حوزه آبخیز استان را شامل می شود، افزود: اگر ۴۵ درصد این بارندگی هم تبخیر شود نزدیک سه میلیارد مترمکعب آب خالص تولید می شود.

اوسطی ادامه داد: هزرآب زیادی شامل بیش از ۲ میلیارد مترمکعب آب هدر می رود که اگر وارد سفره شود سه دشت ممنوعه استان را نجات داده و منابع پایدار آب چشمه ها و قنوات را هم تامین می‌کند و منابع سفرهای آب زیرزمینی هم احیا می شود.

باغداری جایگزین زراعت

عضو کمیسیون کشاورزی و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی در ادامه اظهار کرد: در کردستان، طرح توسعه باغات دیم و آبی را داریم که حوزه های آبریز کوچک استان می‌تواند بهترین منبع برای توسعه این باغات باشد.

اوسطی اضافه کرد: با تامین تسهیلات و نهال مورد نیاز مبتنی بر کار کارشناسی برای مردم، هرکدام از حوضه‌ های کوچک آبریز به انداره پنج کارخانه می تواند برای مردم رونق اقتصادی و اشتغال ایجاد کند.

وی یادآور شد: کار زراعت در این حوزه ها به صرفه نیست ولی تبدیل آن به باغ الگوییِ اقتصادی و در حوزه اقتصاد تاثیرگذار است.

نماینده مردم قروه و دهگلان در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: اجرای توسعه باغات در حوزه آبریز هم به عنوان پروژه بیولوژیک آبخیزداری محسوب می شود که به ضریب نفوذ آب و حفظ سفره ها کمک شایانی می کند که پشتیبانی ملی می‌خواهد تا در قالب یک طرح استانی مطرح شود.

مدیریت صحیح آب، شرط تداوم زندگی در شرق کردستان

حالا که زمینهای تشنه شرق کردستان به واسطه طرحهای آبخیزداری و آبخوانداری، لبی تر کرده اند، خواسته اصلی مردم مدیریت صحیح مصرف آب است.

اگرچه مُسکنی به نام آبخیزداری به کمک تغذیه منابع آب زیرزمینی آمده است ولی اضافه برداشت (ناشی از مدیریت ضعیف منابع آب زیرزمینی) خسارات‌ جبران‌ناپذیری همچون فرونشست، نابودی قنوات و افزایش شوری منابع زیرزمینی را در پی‌داشته است.

با وجود توجه ویژه به سیاست‌ها و برنامه‌های بسیار برای جلوگیری یا ترمیم این خسارات اما این سیاست‌ها تاکنون نتوانسته است از میزان اضافه برداشت سالانه منابع آب زیرزمینی بکاهد.

در واقع در صورت عدم تحقق این ضرورت و ادامه روند موجود، دیری نخواهد پایید تا دشت‌های ممنوعه که درحال تبدیل شدن به دشت‌های ممنوعه بحرانی هستند به دلیل افزایش شوری بیش از حد منابع آب زیرزمینی، به دشت‌های مرده تبدیل شود و مهمترین راه این است که ارزش آب زیرزمینی، معنای واقعی خود را پیدا کند.